"Rojsty" 1956/2010. Kilka uwag o piętnie sprawczym cenzury

In 2013, an impressive critical edition of In Stahlgewittern by Ernst Jünger, bringing seven further authorial versions from the years 1920–1978, was published in Germany. The author of the article correlates that undertaking with the publication of Konwicki’s Książki wybrane under the auspices of Agora. Some parts of the text removed by censors became restored but not marked. The thread of editorial considerations is followed by the author’s demand to prepare editions of at least ten works from universally acclaimed canon determined in the Polish People’s Republic, which would be critically annotated and make both integral versions of the text available under one cover. Considering the interpretation of both versions of Rojsty: published in 1956 and the one issued in 2010, which is identical to the original work published in 1948, the author meticulously juxtaposes the most crucial differences between the editions. She states that censorship removed all references to Operation “Ostra Brama” from the novel. In the author’s version these references give the novel a deeper historical breath. After removing Operation “Ostra Brama”, the guerrilla presented in the novel lost its climax: the fateful coming out from the forest, and it fell apart into a number of grotesque episodes. Due to Operation “Ostra Brama” present in the novel it is possible to see in various narrative techniques, which depreciate military effort, the tribute repaid by the writer to the authorities in return for the opportunity to inject into public circulation an issue doomed to oblivion.W 2013 roku ukazało się w Niemczech imponujące krytyczne wydanie In Stahlgewittern Ernsta Jüngera, przynoszące siedem kolejnych wersji autorskich dzieła pochodzących z lat 1920–1978. Z przedsięwzięciem tym autorka zestawia pomyślane na znacznie skromniejszą skalę wydanie pod auspicjami Agory Książek wybranych Tadeusza Konwickiego. Fragmenty tekstu skreślone przez cenzurę tym razem przywrócono, lecz ich nie oznaczono. Wątek edytorski rozważań zamyka postulat autorki, aby przygotować edycje co najmniej dziesięciu utworów z powszechnie uznawanego kanonu PRL-u, udostępniające pod jedną okładką obie integralne wersje tekstu – opatrzone stosownym komentarzem krytycznym. Przechodząc do interpretacji dwu wersji Rojstów, tej wydanej w 1956 roku i tej z 2010 roku, tożsamej z oryginalną wersją, zatem z roku 1948, autorka pieczołowicie zestawia ważniejsze różnice dzielące wydania. Konstatuje, że cenzura konsekwentnie oczyściła powieść z wszelkich wzmianek o „akcji na Wilno”, zatem operacji „Ostra Brama”. W wersji autorskiej tymczasem wzmianki te nadają powieści szerszy oddech historyczny. Po usunięciu „akcji na Wilno” partyzantka przedstawiona w powieści utraciła punkt kulminacyjny, brzemienne w skutki wyjście z lasu – rozpadła się na szereg groteskowych epizodów. Gdy przywróci się powieści operację „Ostra Brama”, w rozmaitych zabiegach narracyjnych deprecjonujących wysiłek zbrojny, można by widzieć daninę spłacaną przez autora instancjom władzy w zamian za możliwość przemycenia do obiegu publicznego tematu skazanego przez wiele jeszcze lat, jak się okazało, na całkowite zapomnienie